Το πασχαλινό έθιμο του λαγού-αβγοφόρου και εθιμικές εφαρμογές του
Prof. Dr. Dim. Benekos
Στον εορταστικό κύκλο του καθολικού Πάσχα, το οποίο φέτος γιορτάστηκε ένα μήνα πιο νωρίς από το ορθόδοξο, είναι ενσωματωμένα πολλά συνοδευτικά λαϊκά έθιμα, τα οποία προσδίδουν από παλιά το ξεχωριστό εκείνο χρώμα που χαρακτηρίζει τις ημέρες της Μ. Εβδομάδας και ιδιαίτερα του Πάσχα.
Το κατεξοχήν γερμανικό πασχαλινό εθιμικό σύμβολο είναι ο «λαγός-ωοφόρος», ο Όστερχαζε, ο οποίος κουβαλάει στους ώμους του ένα καλάθι με κόκκινα αβγά και, σύμφωνα με το έθιμο, τα κρύβει κάπου, έξω στην αυλή του σπιτιού, κάτω από έπιπλα και μέσα στα λουλούδια, ενώ τα παιδιά τα αναζητούν.
Οι πρώτες μαρτυρίες για την ένταξη του λαγού-αβγοφόρου στον γερμανικό πασχαλιάτικο εθιμικό κύκλο προέρχονται από την Αϊδελβέργη (Heidelberg) της Γερμανίας από το έτος 1678. Το έθιμο αγαπήθηκε αμέσως και διαδόθηκε σε πολύ γρήγορο χρονικό διάστημα σ’ όλες τις άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης. Έκτοτε είναι αναπόσπαστο σύμβολο του καθολικού Πάσχα και σήμερα στολίζει βιτρίνες καταστημάτων, πωλείται σε σούπερμαρκετ και κοσμεί τους δρόμους πόλεων. Τώρα τελευταία στολίζει ακόμη και λεωφόρους της Αθήνας ως φωτιστικό σύμπλεγμα και μέσω της γαστρονομίας εντάχθηκε στη πασχαλινή διακόσμηση των ελληνικών καταστημάτων. Πάντως, το μεγάλο άλμα και την αδιαμφισβήτητη καθιέρωσή του, συναγωνιζόμενος τον Αϊ Βασίλη, πέτυχε ο λαγός του Πάσχα με την ανατολή του 20ού αιώνα, όταν η μορφή του τυπωνόταν κατά εκατομμύρια στις ευχετήριες πασχαλινές κάρτες, ξεπερνώντας κάθε άλλο θρησκευτικό ή εθιμικό σύμβολο. Ακόμη πιο αγαπητός έγινε με την ανακάλυψη των αβγών από σοκολάτα, τα οποία ανήκουν πια στο δικό του βασίλειο.
Το έθιμο του λαγού του Πάσχα αγαπήθηκε αμέσως από τους έλληνες μετανάστες στη Γερμανία, έγινε χωρίς αντίρρηση αποδεκτός από μικρούς και μεγάλους επειδή δεν είχε ανταγωνιστικό χαρακτήρα με κάποιο παρόμοιο ελληνικό σύμβολο και επειδή, ως γνωστόν, όταν ένα έθιμο είναι όμορφο και προσεγγίζει την παιδική ψυχή αφομοιώνεται εύκολα και ενσωματώνεται αβίαστα στα έθιμα της άλλης κοινωνικής ομάδας.
Οι παλιννοστήσαντες Έλληνες της Γερμανίας, τα μέλη των διεθνοτικών (ελληνογερμανικών και ελληνοαυστριακών) οικογενειών συνεχίζουν να εφαρμόζουν τα έθιμα που συνόδευαν για δεκαετίες τις μεγάλες γιορτές του έτους σε γνήσια και υβριδική μορφή. Έτσι, όπως τα γνώρισαν στη χώρα που ζούσαν και όπως τα προσάρμοσαν στα δικά τους πολιτισμικά δεδομένα, γιορτάζουν κοινά έθιμα, που συνδέουν και φέρνουν πιο κοντά τους λαούς της Ευρώπης χωρίς φραγμούς και απορρίψεις κάτω από το πνεύμα της αποδοχής της υπαρκτής ετερότητας και με σεβασμό στα ιδιαίτερα ατομικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά της κάθε ομάδας. Ο Όστερχάζε, φέρνει σε όλους δώρα, φέρνει τη χαρά και την αγάπη. Ποιος μπορεί να αμφισβητήσει όλες του αυτές τις ιδιότητες;
Από καθαρά λαογραφική άποψη ο λαγός είναι σύμβολο γονιμότητας και σε συνδυασμό με το πανάρχαιο σύμβολο της γονιμότητας, το αβγό, δημιούργησε το αναπόσπαστο με την εαρινή εορτή του Πάσχα σύμπλεγμα του «λαγού-αβγοφόρου».
Το αβγό, γνωστό σύμβολο από τα προχριστιανικά ήδη χρόνια, δήλωνε την αφύπνιση της ζωής και για τούτο υιοθετήθηκε από τους Χριστιανούς ως το κατεξοχήν σύμβολο που μεταφορικά θύμιζε την μετάβαση του Χριστού από τον θάνατο στη ζωή με την Ανάστασή Του. Όπως ο νεοσσός σπάζοντας τον φλοιό έρχεται στον κόσμο, έτσι και ο Ιησούς έρχεται στη ζωή θραύοντας τα δεσμά του Άδη.
Με τη μεταναστευτική κινητικότητα το έθιμο του λαγού έφτασε και στην Αυστραλία, όπου όμως το κλίμα για τους λαγούς και τα αγριοκούνελα ήταν δυσμενές και απόλυτα εχθρικό, επειδή ήταν και είναι διαρκώς μεγάλη πληγή για τη γεωργία. Ο λαός, όμως, όπως πάντα βρίσκει διέξοδο και προσαρμόζει το παλαιό στο νέο, χωρίς επιστημονική ακρίβεια ή σχολαστικότητα τον αντικατέστησε με ένα ενδημικό ζώο που του μοιάζει, το bilby (επιστημονικό όνομα macrotis lagotis), με το οποίο οι κάτοικοι της Αυστραλίας συνδέονται συνειρμικά με θετικές και ευχάριστες εικόνες.
Με την παγκοσμιοποιημένη διάρθρωση της οικονομίας και την εύκολη μεταφορά γαστρονομικών εδεσμάτων και εθιμικών εφαρμογών, ο λαγός του Πάσχα, ο Όστερχάζε, κατακτά τον χριστιανικό κόσμο ως σοκολατένιο εμπόρευμα χαρίζοντας τη χαρά στους μικρούς φίλους του. Τέλος, θα ήθελα να μνημονεύσω ότι στο Μόναχο της Γερμανίας υπήρχε μέχρι το 2005 ένα Μουσείο των Λαγών του Πάσχα, στο οποίο εκτίθονταν λαγοί όλων των εποχών και όλων των ποιοτήτων. Οι αρχαιότεροι από αυτούς, σε φυσική μορφή, χρονολογούνται από το 1700.
Πάντως, ο λαγός είτε στη φυσική του μορφή είτε με παντελόνια και καλαθάκι γεμάτο με κόκκινα σοκολατένια αβγά φέρνει χαρά και μας θυμίζει με την παρουσία του την Ανάσταση.
Δημοσιεύθει στο :
