ΤΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΤΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2017
Ο Φεβρουάριος είναι ένας μήνας με τις πιο λίγες θρησκευτικές εορτές, που ο ελληνικός λαός τις θεωρεί σημαντικές. Ειδικά φέτος, δίπλα από τις ακίνητες εορτές του ετήσιου ημερολογιακού εορταστικού κύκλου προστίθενται και ορισμένες κινητές εορτές, που εξαρτώνται από την εκάστοτε ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα.
Ας δούμε αυτές τις κινητές και ακίνητες γιορτές με τα πιο χαρακτηριστικά λαογραφικά δρώμενα, πράξεις που ο λαός εφάρμοζε με παραδοσιακή πίστη εδώ και αιώνες. Ας δούμε πως οι Έλληνες συνέδεσαν στην καθημερινή ζωή τους την γιορτή των Αγίων των ημερών του Φεβρουαρίου, αλλά και τις εορταστικές εκδηλώσεις της Αποκριάς και της Καθαράς Δευτέρας.
Α. Σταθερές εορτές του Φεβρουαρίου
1. Φεβρουαρίου: Γιορτάζει ο Άγιος Τρύφων (Τρύφωνας), που είναι ιδιαίτερα λαοφιλής στον αγροτικό κόσμο, επειδή θεωρείται προστάτης των αμπελουργών, που τότε αρχίζουν το κλάδεμα των κλημάτων. Γι‘ αυτό τον λόγο οι αμπελουργοί δεν εργάζονται την ημέρα της εορτής του και ραντίζουν τα αμπέλια τους με τον αγιασμό που τελείται στους ναούς. Εδώ μνημονεύουμε πως στο Μικρό Ευχολόγιο υπάρχει και η «ευχή του Αγίου Τρύφωνος εις άμπελον», όπου εξορκίζονται όλα τα «θηρία», δηλαδή τα ζιζάνια και oι ασθένειες που προσβάλουν τα αμπέλια. Στην εικονογραφία οι αγιογράφοι παρουσιάζουν τον Άγιο να κρατά κλαδευτήρι, κλωνάρι κλήματος ή και τσαμπί από σταφύλια.
2. Φεβρουαρίου: Εορτάζεται η Υπαπαντή του Χριστού. Ετυμολογικά η ημέρα της Υπαπαντής σημαίνει προϋπάντηση. Σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Λουκά εξιστορείται το γεγονός της αφιέρωσης του Ιησού στον Θεό, σαράντα ημέρες μετά τη γέννηση Του και την υποδοχή Του από τον ιερέα Συμεών. Την ημέρα αυτή στην Κρήτη δεν εργάζονται οι μυλωνάδες και οι αγρότες την τιμούν για να μην πέσει χαλάζι. Γνωστή, άλλωστε, είναι και η μετεωρολογική λαϊκή εμπειρική παρατήρηση, πως «καλοκαιρία της Παπαντής, μαρτιάτικος χειμώνας».
3. Φεβρουαρίου: Τιμάται ο Άγιος Συμεών (ο Άι Συμιός), που υποδέχτηκε το βρέφος Ιησού στον Ναό κατά τον Σαραντισμό-Υπαπαντή Του. Σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη, που στηρίζεται στην ηχητική παρετυμολογία του ονόματός του,Συμεών / σημειώνω, αυτήν την ημέρα, οι έγκυες γυναίκες απαγορευόταν να εργάζονται και αποφεύγαν να χρησιμοποιούν μαχαίρια, ψαλίδια και άλλα αιχμηρά εργαλεία, για να μη έρθει στον κόσμο «σημαδεμένο» το παιδί τους.
4. Φεβρουαρίου: Γιορτάζει ο Άγιος Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης, του οποίου το όνομα ταυτίζεται και αυτό παρετυμολογικά με το σίδερο και για τούτο τον παρακαλούν να «σιδερώνει» τα παιδιά, να τα κάνει δηλαδή γερά σαν σίδερο.
10. Φεβρουαρίου: Τιμάται ο Άγιος Χαράλαμπος (Χαραλάμπης), ο προστάτης των ανθρώπων από τις λοιμώδεις ασθένειες και ιδίως από την πανώλη (πανούκλα). Γι’ αυτό και οι αγιογράφοι απεικονίζουν τον Άγιο Χαράλαμπο, είτε να ποδοπατάει την πανούκλα, που παριστάνεται με μορφή μιας αποκρουστικής γυναίκας, που βγάζει καπνούς από το στόμα της, είτε να κρατάει από τα μαλλιά ένα μαύρο δαίμονα. Επίσης, ο Άγιος Χαράλαμπος θεωρείται πως προστάτευε τα βόδια αλλά και όλα τα ζώα.
11. Φεβρουαρίου: Εορτάζει ο Άγιος Βλάσιος, ιατρός στο επάγγελμα, που προσέφερε φιλανθρωπικά τις υπηρεσίες του δωρεάν. Ο Άγιος Βλάσιος (Sankt Blasius) θεωρείται από τους Χριστιανούς όλων των δογμάτων ως θεραπευτής των νοσημάτων του λαιμού και του λάρυγγα, αλλά και των ασθενειών των ζώων. Επίσης, ήταν προστάτης των ανθρώπων από τις επιθέσεις των λύκων, της αρκούδας και των τσακαλιών, επειδή, σύμφωνα με την παράδοση, ζούσε σε μια σπηλιά ανάμεσα σε άγρια ζώα που τα εξημέρωνε. Υπενθυμίζουμε, εδώ, και την γερμανική λαϊκή εμπειρική μετεωρολογική παρατήρηση „Sankt Blasius ist auf Trab, stößt der Winter die Hörner ab“.
13. Φεβρουαρίου: Γιορτάζει ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα, μαθητές του Αποστόλου Παύλου, προστάτες της οικογένειας και των σκηνοποιών. Για το ιστορικό αναφέρουμε, εδώ, πως ο Ακύλας και η Πρισκίλλα προτάθηκαν να υποκαταστήσουν στην Ελλάδα την εορτή του Αγίου Βαλεντίνου, χωρίς επιτυχία.
14. Φεβρουαρίου: Γιορτάζει ο Βαλεντίνος, ένας άγιος της Καθολικής Εκκλησίας, ο κατεξοχήν προστάτης των ερωτευμένων. Η νεοεισαχθείσα νεοεθιμική εορτή του αγίου Βαλεντίνου άρχισε τις τελευταίες δεκαετίες να «λατρεύεται» και στην Ελλάδα, στην ανεπίσημη διάσταση της λαϊκής πίστης, έξω από τον χώρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η λαογραφική διάσταση που πήρε σε παγκόσμια κλίμακα η λατρεία αυτού του αγίου-προστάτη των ερωτευμένων στηρίζεται κυρίως στην ευρεία διαφημιστική εκστρατεία των ανθωπωλών, της βιομηχανίας ζαχαροειδών και γλυκισμάτων και στην πετυχημένη σύμπλεξη του εμπορίου με τη λαϊκή θρησκευτικότητα με τα ευχάριστα εορταστικά συνοδευτικά έθιμα. Ο λαός, πάντως, πίστευε ότι θεράπευε την επιληψία, πράγμα που εκμεταλλεύονται και οι μεσαιωνικοί αγιογράφοι στις απεικονίσεις του σε εικόνες ή στα έγχρωμα βιτρό των εκκλησιών.
Στη συνέχεια, μεσολαβεί μια μικρή περίοδος χωρίς ιδιαίτερες εορταστικές, θρησκευτικές ή άλλες εκδηλώσεις, μέχρι την πρώτη εβδομάδα της Αποκριάς, που ανήκει στον κύκλο των κινητών εορτών του φετινού Φεβρουαρίου.
Επ’ αυτού θα αναφερθούμε στο δεύτερο μέρος, που ακολουθεί.
(Prof. Dr. Dimitrios Benekos)
