ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ

Ο Βρικόλακας

(Der Erlkönig)

Η μπαλάντα «ο Βρικόλακας» (Der Erlkönig), που συνέθεσε  το  1781 ο μεγάλος  γερμανός   λογοτέχνης Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (Goethe), ανήκει στην κατηγορία των ποιημάτων με μαγικό, νεκρομαγικό ή δαιμονικό περιεχόμενο. Αντικατοπτρίζει δεισιδαιμονικές αντιλήψεις, βαθιά ριζωμένες στην ψυχή του λαού, από εποχές που οι άνθρωποι είχαν την εντύπωση ότι βρίσκονταν εκτεθειμένοι στις εχθρικές διαθέσεις υπερφυσικών κακοποιών όντων.

Ήδη, από την πρώτη κιόλας στροφή της μπαλάντας, νιώθουμε πως οι καταχθόνιες, οι σκοτεινές δυνάμεις του Κακού αρχίζουν να απλώνουν το δίχτυ του πεπρωμένου, προμηνύοντας έτσι την επερχόμενη καταστροφή, την κορύφωση του δράματος με το αναπόφευκτο τέλος. Η δράση, ο εναλλασσόμενος διάλογος ανάμεσα στο φανταστικό και το ρεαλιστικό, το σκοτεινό, μυστηριακό σκηνικό, η μοίρα και το υπερφυσικό απειλητικό δαιμονικό στοιχείο μεταμορφώνονται σε ποιητικές εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς, που συγκλονίζουν και καθηλώνουν. Τέλος, όπως συνηθίζεται σε ποιήματα αυτής της κατηγορίας, οι δαιμονικές υπερφυσικές δυνάμεις νικούν και ο άνθρωπος υποτάσσεται στη μοίρα του.

Ο «Βρικόλακας» (Der Erlkönig) είναι ένα από τα λογοτεχνικά αριστουργήματα του Γκαίτε, που επηρέασαν και άλλους καλλιτέχνες, όπως για παράδειγμα τον Φρανς Σούμπερτ, ο οποίος το μελοποίησε με εξίσου μεγάλη μαεστρία.

Εδώ κάνουμε μια μικρή γλωσσική παρατήρηση. Ο δεύτερος στίχος της 7^ης στροφής „und bist du nicht willig, so brauch ich Gewalt !„  πήρε διάσταση παροιμιώδους λόγου και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα, συνήθως όταν κάποια χειρωνακτική εργασία παρουσιάζει δυσκολίες, όπως π.χ. το άνοιγμα ή το ξεβίδωμα.

(Η μετάφραση από τα γερμανικά και η ποιητική προσαρμογή στην ελληνική γλώσσα έγινε από τον γράψαντα το παρόν άρθρο)

Ο Βρικόλακας

1

Ποιοι νύχτα και αέρα με το άτι αψηφούν;

Πατέρας κι ο γιος του το δάσος περνούν.

Ο έρμος πατέρας τον γιο του κρατά,

μες την αγκάλη, στα χέρια σφιχτά.

2

– Το πρόσωπο, γιε μου, τι κρύβεις χλωμό;

– Δεν βλέπεις, πατέρα, τον Δαίμονα εδώ;

με μαύρο μανδύα, κορόνα φριχτή;

– Παιδί μου, η ομίχλη ασπρίζει εκεί.

3

«Καλό μου αγόρι, έλα κοντά,

       Σε σένα θα δείξω παιχνίδια πολλά,

       Αγκάλες λουλούδια, στολίδια χρυσά,

       που η μάνα μου γνέθει τις νύχτες κρυφά».

4

– Πατέρα, πατέρα, αυτά δεν τ΄ ακούς,

που ο Βρικόλακας τάζει με λόγους γλυκούς;

– Παιδί μου, σταμάτα, και φύλλα είν΄ ξερά,

που παίρνει ο αέρας και διώχνει μακριά.

5

«Ωραίο μου αγόρι, έλα γοργά,

       οι κόρες μου οι λάμιες, ξωθιές, ξωτικά

       τη νύχτα τον άγριο του Άδη χορό,

        για σένα ετοιμάζουν αγόρι μικρό».

6

– Πατέρα, για κοίτα στην άβυσσο εκεί,

του Δαίμονα η κόρη εμένα θωρεί.

– Παιδί μου, παιδί μου, το βλέπω, τι θες;

Κουνούν τα κλωνάρια οι μαύρες ιτιές.

7

«Μικρό μου αγόρι, για έλα εδώ!

     Δεν θέλεις; Με βία σ΄ αρπάζω κι εγώ».

– Πατέρα, πατέρα, με πιάνει μ΄ ορμή,

τα μαύρα του νύχια μου κάνουν πληγή.

8

Αγριεύει ο πατέρας, το άτι χτυπά,

σ΄ αγκάλη που τρέμει τον γιο του βαστά.

Και φτάνει σε σπίτια και μπαίνει σ΄ αυλή.

Αλλοί του, στα χέρια ένα πτώμα κρατεί.

(Βλέπε επίσης εφημερίδα: http://www.trigono.info/wp-content/uploads/2018/03/trigono_05011.jpg

Η Θεσσαλονίκη και ο Άγιος Δημήτριος

Από την Ιστορία στους θρύλους

    (ιδιωτική συλλογή ©dbenekos)

Σύγχρονη φορητή εικόνα του Αγίου Δημητρίου

Οκτώβριος μήνας. Είναι ο μήνας προετοιμασίας για τις τελευταίες γεωργικές εργασίες στην Ελλάδα, αλλά και η εποχή προετοιμασίας για τον επερχόμενο χειμώνα. Στη λαϊκή διάσταση της ελληνικής γλώσσας, ο Οκτώβριος (Οκτώβρης) μετονομάστηκε σε «Αϊ Δημήτρης» και τούτο γιατί στις 26 του μήνα δεσπόζει μεγάλη γιορτή της ανατολικής Χριστιανοσύνης, η γιορτή του πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου.

Ας δούμε από κοντά αυτά τα δύο ονόματα, που το ένα θυμίζει υποχρεωτικά και το άλλο. Ας ρίξουμε μια ματιά στην Ιστορία και στις λαϊκές παραδόσεις και τους θρύλους που σχετίζονται με αυτό το δίδυμο μέσα από τους αιώνες. Πάντως, για να διευκρινίσουμε, οι θρύλοι που δημιουργήθηκαν γύρω από πρόσωπα ή και καταγράφηκαν εμπεριέχουν, εκτός από τον λαϊκό μανδύα των αφηγήσεων, χωρίς αμφιβολία και τον πραγματικό ιστορικό πυρήνα των γεγονότων.

Ο Δημήτριος ήταν γόνος επιφανούς οικογένειας και αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού, αλλά και πιστός χριστιανός, γεγονός που δεν απέκρυπτε. Με τους διωγμούς του αυτοκράτορα Μαξιμιανού εναντίον των χριστιανών φυλακίστηκε. Όταν το 303 μ.Χ. τελούνταν αγώνες στο στάδιο της Θεσσαλονίκης, ένας γιγαντόσωμος ειδωλολάτρης, ονόματι Λυαίος, προκαλούσε τους χριστιανούς σε μονομαχία μέχρι θανάτου. Ένας νεαρός χριστιανός, ο Νέστορας, ζήτησε τη βοήθεια του Δημητρίου στη φυλακή και παίρνοντας θάρρος και την ευλογία του φόνευσε τον γίγαντα. Ο αυτοκράτορας, που ήταν παρών, διέταξε την εκτέλεση και του Νέστορα και του Δημητρίου. Στον χώρο της ταφής του χτίστηκε μετέπειτα μεγαλοπρεπής Ναός και η μνήμη του τιμάται από την Εκκλησία στις 26 Οκτωβρίου. Αυτά εν ολίγοις για το ιστορικό γεγονός.

Οι παραδόσεις για τα πάμπολλα θαύματα που γίνονταν στον ναό του καθώς και η διαρκής ανάβλυση από τον τάφο του θείου μύρου, που του έδωσαν την επωνυμία «ο μυροβλύτης», τον κατέστησαν μαζί με τον Άγιο Γεώργιο, έναν από τους πιο δημοφιλείς Αγίους του χριστιανικού κόσμου της Ανατολής.

Η φήμη του Αγίου Δημητρίου είχε ξαπλωθεί σε όλη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, σε Ανατολή και Δύση, για τούτο πλήθη πιστών ζητούσαν διαρκώς τη θαυματουργή επέμβασή του για θεραπεία κάποιας ασθένειας.  Σε περιόδους, μάλιστα, επιδρομών εχθρών και βάρβαρων φύλων, ήταν πλατιά διαδομένη η πίστη πως ο Άγιος Δημήτριος παρέμβαινε αυτοπροσώπως, σώζοντας την πόλη της Θεσσαλονίκης, (την πόλη του), εμφανιζόμενος πότε ως απλός στρατιώτης τρέποντας αυτούς σε φυγή, πότε έφιππος οδηγώντας μυριάδες στρατού και άλλοτε βυθίζοντας τον εχθρικό στόλο. Είναι πλέον «ο μέγας και υπερένδοξος προστάτης» της Θεσσαλονίκης, είναι ο πολιούχος της νύμφης του Θερμαϊκού, ο προστάτης Άγιος της πρωτεύουσας της Μακεδονίας.

Η εμφάνιση του θεϊκού προστάτη των πόλεων έχει βαθιές ρίζες στον ελληνικό κόσμο. Είναι μια πίστη που περνά μέσα από τους αιώνες και φανερώνει τη μεταφυσική σχέση του ανθρώπου με το υπερφυσικό, ιδία σε περιπτώσεις κινδύνου. Πριν προχωρήσουμε σε μια μικρή απαρίθμηση της θείας επεμβάσεως του Αγίου Δημητρίου αναφέρω μια όμοια περίπτωση που θρυλείται ότι συνέβη στην ακόμη ειδωλολατρική Αθήνα προς τα τέλη του τετάρτου μ.Χ. αιώνα. Και εκεί Έλληνες ζούσαν.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Ζώσιμο, το 395 μ.Χ. οι Γότθοι έλυσαν την πολιορκία της Αθήνας και αποχώρησαν χωρίς καταστροφές επειδή ο αρχηγός τους Αλάριχος τρομοκρατήθηκε βλέποντας τον Αχιλλέα να στέκεται  πάνοπλος και οργισμένος πάνω στα τείχη, όπως ακριβώς τον είχε περιγράψει ο Όμηρος στον τρωικό πόλεμο και την πρόμαχο θεά Αθηνά, την προστάτιδα της Αθήνας, να περιέρχεται στις επάλξεις φορώντας την βαριά πολεμική της στολή και έτοιμη να αποκρούσει τους επιτιθέμενους.

Ας επιστρέψουμε στον Άγιο Δημήτριο για να γνωρίσουμε μαζί με τα ιστορικά γεγονότα και τους θρύλους που δημιουργήθηκαν παράλληλα και σε σχέση με αυτά.

Το 565 μ.Χ. στέφθηκε αυτοκράτορας ο Ιουστίνος Β΄, ανεψιός του περίφημου Ιουστινιανού. Σε λίγο εμφανίστηκαν στην Κωνσταντινούπολη οι Άβαροι, άγριος και πολεμικός λαός με τις χαρακτηριστικές μακριές πλεξίδες, ζητώντας δώρα για να μην καταστρέφουν χωριά και επαρχίες της Αυτοκρατορίας. Ο Ιουστίνος όχι μόνο δεν τους έδωσε «δώρα σε χρυσό», αλλά τους απείλησε ότι θα κόψει και τις κοτσίδες και τα κεφάλια τους. Αυτό υπήρξε αφορμή πολέμου και οι Άβαροι άρχισαν φοβερές επιδρομές στα εδάφη της Αυτοκρατορίας και πολιόρκησαν την Θεσσαλονίκη. Ο Άγιος Δημήτριος, λέγεται, εθεάθη πάνω στις επάλξεις ως στρατιώτης φονεύοντας τον πρώτο βάρβαρο που ανέβηκε στα τείχη. Κατά την επόμενη πολιορκία της πόλης από τους Αβάρους και Σλάβους, οι βάρβαροι ετράπησαν σε φυγή ολονυχτίς επειδή πριν ακόμα ξημερώσει είδαν τον Άγιο Δημήτριο να αστράφτει καβάλα σε άσπρο άλογο οδηγώντας μυριάδες στρατού («προ του αύγους είδον μυριάδας στρατού και καθηγούμενον τούτου άνδρα πυρράκτην και λαμπρόν ίππω λευκώ εφεζόμενον»).

Μεγάλη ήταν η πίστη πως ο Δημήτριος βοηθάει στους πολέμους κατά των βαρβάρων, για τούτο ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Β΄ φτάνοντας στη Θεσσαλονίκη, το 695, δώρισε μια αλυκή στον Ναό του Αγίου Δημητρίου, επειδή τον βρήκε «συμμαχήσαντα» στους νικηφόρους πολέμους κατά των Βουλγάρων και Σλάβων.

Σε άλλη πολιορκία, από ξηρά και θάλασσα, πάρα πολλοί άνθρωποι είδαν τον Δημήτριο με λευκή χλαμύδα να διατρέχει τα τείχη κραδαίνοντας την αήττητο λόγχη και μετά να περπατάει πάνω στη θάλασσα σαν να ήταν στεριά, διασκορπίζοντας και βυθίζοντας τα εκατοντάδες βαρβαρικά πλοιάρια, που ήταν στο λιμάνι. Κατόπιν τούτου οι βάρβαροι ετράπησαν σε άτακτο φυγή. Εδώ, μάλιστα, και οι αιχμάλωτοι βάρβαροι έλεγαν «είδομεν άνδρα ξανθόν και λαμπρόν, ο οποίος εκάθητο επί λευκού ίππου και εφόρει ιμάτιον λευκόν». Και κατά την παράδοση, αφού ο Άγιος έσωζε την πόλη του, επέστρεφε πάλι στον ναό του και το πρόσωπό του από τη χαρά ακτινοβολούσε σαν τον ήλιο.

Αιώνες αργότερα, το 1040 μ.Χ. οι Βούλγαροι ενώ πολιορκούν τη Θεσσαλονίκη, ξαφνικά εγκαταλείπουν τα πάντα και τρέπονται σε άτακτο φυγή, χωρίς καν να αμυνθούν, επειδή εμφανίστηκε ο Άγιος Δημήτριος να προηγείται του βυζαντινού στρατού και να τους καταδιώκει.

Και πάλι, αιώνες αργότερα, η τύχη θέλει ο ελληνικός στρατός να ελευθερώσει τη Θεσσαλονίκη από τον οθωμανικό ζυγό στις 26 Οκτωβρίου 1912, ημέρα που τιμάται ο πολιούχος της, ο Άγιος Δημήτριος.

Εδώ σημειώνουμε, πως κατά την ημέρα της εορτής του Αγίου Δημητρίου, λάβαινε χώρα στη Θεσσαλονίκη διεθνής εμποροπανήγυρη, «Τα Δημήτρια», η οποία ήταν τόσο λαμπρή, ώστε έρχονταν έμποροι και επισκέπτες από όλες τις πόλεις της Αυτοκρατορίας, επίσης πολλοί Ιταλοί, Ισπανοί, Πορτογάλοι, Γάλλοι, Σλάβοι, Κέλτες καθώς και έμποροι άλλων λαών που κατοικούσαν πέρα από τις Άλπεις. Πολλοί, μάλιστα, επισκέπτες και άρχοντες έρχονταν ειδικά να προσκυνήσουν το λείψανο του Δημητρίου, να ζητήσουν θεραπεία κάποιας ασθένειας ή τη βοήθειά του για πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον εχθρών και βαρβάρων (δεν ξεχνούμε πως ο Δημήτριος είναι ένας από τους μεγάλους στρατιωτικούς Αγίους του Χριστιανισμού).

Προς τιμή του έχουν κτιστεί ωραιότατοι ναοί σε όλους τους ορθόδοξους λαούς και το όνομά του φέρουν χιλιάδες χριστιανών και εκατοντάδες χωριών και κωμοπόλεων. Είναι πράγματι μεγαλομάρτυρας, αθλοφόρος και τροπαιούχος.

βλέπε επίσης εφημερίδα: http://www.trigono.info/?p=4834